VAT nie od wszystkiego – sąd stawia granice fiskalizacji rekompensat za ograniczenie produkcji energii elektrycznej
26 czerwca 2025 r. zapadł istotny wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu, sygatura I SA/Po 188/25, w którym reprezentowaliśmy naszego klienta branży energetycznej, produkującego energię elektryczną z odnawialnych źródeł energii (OZE). Orzeczenie odnosi się do uchylenia interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej. Przesądza ono tym samym, że rekompensata za wykonanie polecenia ograniczenia lub zatrzymania produkcji energii elektrycznej nie stanowi odpłatnego świadczenia usług w rozumieniu przepisów ustawy o VAT.
Podstawa do rekompensaty
Podstawą roszczenia o wypłatę rekompensaty były przepisy Prawa energetycznego. Zgodnie z nimi operator systemu przesyłowego (OSP) lub operator systemu dystrybucyjnego (OSD) może – w określonych sytuacjach – wydać polecenie:
- wyłączenia z sieci jednostki wytwarzającej energię z wiatru lub słońca,
- ograniczenia mocy wytwarzanej przez tę jednostkę,
- wyłączenia magazynu energii elektrycznej,
- zmiany mocy pobieranej lub wprowadzanej przez magazyn.
Celem takich działań jest zrównoważenie dostaw energii z zapotrzebowaniem oraz zapewnienie bezpiecznej pracy sieci elektroenergetycznej.
Takie polecenie – zgodnie z przepisami – daje prawo do rekompensaty. Jeśli operator systemu nakaże redysponowanie jednostek wytwórczych (czyli zmianę ich pracy) poza zasadami rynkowymi, musi wypłacić rekompensatę finansową. Otrzymuje ją operator tej jednostki wytwarzania, magazynowania energii albo odpowiedzi odbioru, której dotyczyło polecenie.
Wyjątek: rekompensata nie przysługuje wytwórcom, którzy podpisali umowę przyłączeniową bez gwarancji niezawodnych dostaw energii.
Wysokość świadczenia
W myśl przepisów rekompensata finansowa musi być co najmniej równa wyższej z następujących kwot lub jest ich połączeniem, jeżeli zastosowanie jedynie wyższej kwoty prowadziłoby do nieuzasadnienie niskiej lub nieuzasadnienie wysokiej rekompensaty:
- a) kwota dodatkowych kosztów operacyjnych poniesionych w wyniku redysponowania, takich jak dodatkowe koszty paliwa w przypadku redysponowania prowadzącego do zwiększenia mocy lub koszty zapewnienia ciepła zapasowego w przypadku redysponowania prowadzącego do obniżenia mocy jednostek wytwarzania energii wykorzystujących wysokosprawną kogenerację;
- b) przychody netto ze sprzedaży energii elektrycznej na rynku dnia następnego, które jednostka wytwarzania energii, magazynowania energii lub odpowiedzi odbioru wygenerowałaby, gdyby nie wydano polecenia redysponowania; w przypadku gdy jednostkom wytwarzania energii, magazynowania energii lub odpowiedzi odbioru przyznano wsparcie finansowe na podstawie ilości wytworzonej lub zużytej energii elektrycznej, wsparcie finansowe, które by/oby otrzymane, gdyby nie wydano polecenia redysponowania, uznaje się za część przychodów netto.
Argumentacja zespołu GWW
Sąd przychylił się do naszej argumentacji, w której próbowaliśmy dowieść, że czynności wynikające z poleceń nie mają charakteru umownego, a są one jednostronną decyzją OSP, wobec której spółka musi się dostosować. Wydanie poleceń ma bowiem kluczowe znaczenie dla zachowania bezpieczeństwa pracy krajowego systemu elektroenergetycznego oraz zrównoważenia dostaw energii elektrycznej z zapotrzebowaniem na tę energię. Brak takiego zrównoważenia zakłóca pracę krajowego i europejskiego systemu elektroenergetycznego, skutkując ryzykiem dla bezpieczeństwa jego funkcjonowania i możliwością wystąpienia awarii systemowej o zasięgu lokalnym, krajowym lub regionalnym. I co ważne, kwota rekompensaty nie jest znana w momencie redysponowania nierynkowego. Co więcej, jej otrzymanie wymaga podjęcia działań ze strony spółki tj. złożenia wniosku, udzielenia pełnomocnictw, ale i tak otrzymanie rekompensaty nie jest pewne.
Sąd wyraźnie zaznaczył, że:
- „Nie każda wypłata środków pieniężnych stanowi odpłatność w rozumieniu VAT” – to fundamentalna teza, która może być powoływana także poza sektorem energetycznym, w sprawach dotyczących interwencji państwa, dotacji, redystrybucji i innych mechanizmów quasi-publicznych;
- Brak świadczenia – brak VAT;
- W uzasadnieniu orzeczenia WSA rozbił argumentację fiskusa na trzy kluczowe filary:
- brak stosunku zobowiązaniowego między stronami – polecenie redysponowania ma charakter jednostronny i wynika z przepisów prawa, nie z umowy cywilnoprawnej,
- brak określonego beneficjenta świadczenia – zatrzymanie produkcji energii nie przynosi bezpośredniej korzyści konkretnemu podmiotowi, lecz służy interesowi publicznemu (stabilność sieci energetycznej),
- charakter rekompensaty jako odszkodowania, a nie wynagrodzenia – wypłata nie jest gwarantowana, zależy od spełnienia szeregu warunków formalnych i nie ma ekwiwalentnego charakteru.
Skutki wyroku i korzyści dla przedsiębiorców
Reasumując, sąd – w przeciwieństwie do Dyrektora KIS – uznał, że w analizowanej sprawie nie zostały spełnione warunki dla uznania ograniczenia lub zatrzymania produkcji energii za usługę podlegającą opodatkowaniu VAT.
Warto zauważyć, że jest to bezprecedensowe orzeczenie, które może znacząco wpłynąć na sposób opodatkowania podobnych rekompensat w sektorze energetycznym – szczególnie w kontekście rosnącego znaczenia źródeł odnawialnych i roli państwa w zarządzaniu bezpieczeństwem energetycznym.Treść orzeczenia może mieć wpływ na wykładnię przepisów podatkowych w sytuacjach, gdzie świadczenie ma charakter obowiązkowy, wynika z decyzji publicznoprawnych i nie posiada jasno określonego beneficjenta.
Wyrok w sprawie naszego klienta ma szczególne znaczenie dla wytwórców energii odnawialnej, zwłaszcza fotowoltaiki, gdzie ograniczenia produkcji mogą być częstsze w okresach szczytowej podaży. Praktyka wypłat rekompensat przez PSE S.A. staje się w tych przypadkach coraz bardziej powszechna.
Ale na tym nie kończy się jego potencjalny zasięg. Można go interpretować szerzej – jako wyraz tendencji do:
- zawężającej wykładni „świadczenia usług” na gruncie VAT,
- ochrony podmiotów realizujących obowiązki wynikające z przepisów publicznych,
- rozróżnienia pomiędzy wynagrodzeniem a publicznoprawnym odszkodowaniem.
- nowatorskim podejściu do oceny „świadczenia” na gruncie VAT,
- wyraźnym oddzieleniu mechanizmów rynkowych od działań systemowych i publicznych,
- próbie ochrony przedsiębiorców realizujących decyzje operatora w interesie publicznym.
Interpretacja Dyrektora KIS, oparta na art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, była dotąd typowym podejściem organu podatkowego – zakładającym, że każde zaniechanie w zamian za pieniądze stanowi świadczenie usług. WSA jasno pokazał granice tego podejścia. Wsparł się orzecznictwem TSUE (sprawy C-215/94 Mohr i C-384/95 Landboden), podkreślając brak konsumenta i ekwiwalentu jako przesłanek wyłączających opodatkowanie VAT. Przedmiotowy wyrok wyznacza ważny punkt odniesienia w dyskusji o granicach opodatkowania usług w kontekście regulowanych rynków i interwencji państwowych. To nie tylko wyrok o VAT, ale również o relacjach między państwem, rynkiem a przedsiębiorcą.
Wyrok WSA może stać się precedensem i narzędziem argumentacyjnym w kolejnych postępowaniach dotyczących nie tylko sektora energii, ale również innych dziedzin objętych regulacją i interwencją państwa. Pokazuje, że VAT nie jest podatkiem od wszystkiego, co wiąże się z przepływem pieniędzy, i że granice tego, co można uznać za usługę, muszą być ustalane z poszanowaniem rzeczywistego charakteru świadczenia.
