VAT od egzekucji: więcej pytań niż odpowiedzi

Komornicy sądowi od 1 października 2015 mają rozliczać VAT jak przedsiębiorcy. O rewolucji podatkowej z jaką muszą zmierzyć się komornicy rozmawia Zdzisław Modzelewski, Gość Prawnych Stron Rzeczpospolitej.

VAT od egzekucji: więcej pytań niż odpowiedzi.

ROZMOWA | Jeśli nakładamy VAT na komorników, to ustalmy jednoznaczne reguły, by zminimalizować ryzyko sporów – zachęca Zdzisław Modzelewski, doradca podatkowy, wspólnik GWW Tax, w rozmowie z Moniką Pogroszewską.

Od 1 października komornicy zostaną objęci VAT. Czy rzeczywiście może to oznaczać paraliż egzekucji sądowych, przed czym ostrzegają sami komornicy?

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Zmiany budzą zasadnicze wątpliwości, nie tylko pod względem merytorycznym, ale przede wszystkim co do sposobu ich wprowadzenia. Przypomnijmy, że źródłem problemu jest zmiana interpretacji ogólnej Ministra Finansów. W lipcu 2004 r. minister stwierdził (PP10-812-802/04/MR/1556PP), że działalność komorników zasadniczo nie podlega VAT, gdyż są organem władzy publicznej realizującym zadania nałożone odrębnymi przepisami prawa. 9 czerwca 2015 r. minister uznał jednak w interpretacji ogólnej (PT1.050.1.2015.LJU.19), że czynności wykonywane przez komorników stanowią działalność gospodarczą podlegającą opodatkowaniu VAT. Co gorsze, istnieją nawet poważne wątpliwości co do momentu, od którego te zmiany mają wejść. A przecież sprawa dotyczy komorników sądowych, którzy stanowią swoiste ramię naszego sądownictwa.

Komornicy twierdzą, że nowa interpretacja jest nieprawidłowa.

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Dla komornika to jest bardzo zastanawiająca interpretacja, gdy ma on być traktowany jako „zwyczajny” przedsiębiorca, chociaż jest ogniwem władzy publicznej i może korzystać z określonych środków przymusu. Natomiast z perspektywy przepisów ustawy o VAT nie powinno być wątpliwości, że komornicy są podatnikami. Zawarta w tej ustawie definicja działalności gospodarczej ma na tyle szeroki zakres, szerszy niż definicja zawarta w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, że obejmuje także czynności wykonywane przez komorników. Powstaje pytanie, dlaczego tak długo zwlekano z uregulowaniem tej kwestii. Wyroki Trybunału Sprawiedliwości UE, na które powołuje się ministerstwo uzasadniając konieczność zmian, pochodzą przecież z 1987 r. i 2008 r .

Czy to uzasadnia pośpiech?

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Nie. Jeśli czekaliśmy tyle lat, to przepisy mogłyby wejść w życie 1 stycznia 2016 r., a nie 1 października br. Skoro MF chce przyznać komornikom okres ochronny, to dlaczego nie przedłuży go do początku następnego roku. Mieliby więcej czasu na dostosowanie się do przepisów, które oznaczają dla nich rewolucję, a nikt wcześniej nie konsultował z nimi takiej zmiany. Również ministerstwo zyskałoby więcej czasu na uregulowanie kwestii, które tego wymagają.

O jakie kwestie chodzi?

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Komornicy będą stanowić specyficzną grupę podatników. Jest cały szereg problemów, które należy jak najszybciej wyjaśnić. Konieczne jest jednoznaczne rozstrzygnięcie, czy opłaty pobierane przez komorników należy traktować jako kwotę brutto, czy netto. Przypomnijmy, że od kwoty swojego wynagrodzenia mają płacić 23 proc. VAT. Żadne przepisy nie określają jednak, czy stanowi ona kwotę netto, do której dolicza się 23 proc. podatku, czy kwotę brutto, w której stawka 23 proc. i kwota VAT została już zawarta. Oczywiście dla komorników korzystniejsze byłoby przyjęcie rozwiązania netto. Wówczas do opłaty egzekucyjnej wynoszącej przykładowo 100 zł doliczyliby 23 proc. Koszty zwiększonej opłaty ponieśliby klienci. Zdaniem resortu finansów wynagrodzenie komornika stanowi kwotę brutto, zawierającą już podatek. A to oznacza, że zapłacą VAT z własnej kieszeni. Wówczas z kwoty 100 zł przy stawce 23 proc. zostanie im 81,3 zł.

Czy stanowisko MF nie wystarczy?

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Argumentów przemawiających za uznaniem wynagrodzenia komorników za kwotę netto, jak również za kwotę brutto jest mnóstwo. Wiele autorytetów twierdzi, że opłata egzekucyjna pobierana przez komornika powinna być rozumiana jako netto, choć resort finansów twierdzi odwrotnie. Trzeba jednoznacznie uregulować tę kwestię. W przeciwnym razie stanie się podstawą wieloletnich sporów. Można wprowadzić stosowny zapis zarówno w ustawie o VAT, jak i w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości w sprawie wynagrodzenia komorników.

Komu właściwie komornik ma wystawiać faktury?

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

To kolejny problem. Komornik nie wie, dla kogo świadczy usługi. Ministerstwo Finansów wyjaśnia, że wykonuje je zarówno na rzecz wierzyciela, jak i dłużnika, a fakturę wystawia temu, od kogo otrzymuje należność. W praktyce prowadzi to do zmiany nabywcy usługi. Wyobraźmy sobie sytuację, że wierzyciel zwraca się do komornika o wykonanie sądowego tytułu egzekucyjnego. Komornik pobiera od wierzyciela zaliczkę na pokrycie kosztów postępowania egzekucyjnego, takich jak np. pisma do ZUS czy banku i wystawia wierzycielowi fakturę. Następnie komornik znajduje dłużnika. Koszty postępowania zostaną wtedy zwrócone wierzycielowi przez dłużnika – zostaną ściągnięte wraz z egzekwowanym roszczeniem. Wówczas komornik powinien wystawić fakturę korygującą wierzycielowi oraz fakturę lub fakturę zaliczkową dłużnikowi.
W tej sytuacji mamy dwóch całkowicie odrębnych nabywców tej samej usługi. Przecież komornik nie świadczy 2 różnych usług: jedna dla wierzyciela a druga dla dłużnika. Usługa musi być jedna. W przeciwnym razie brak jest podstaw do wystawienia korekty dla wierzyciela. Co więcej, w opinii ministerstwa, jest ona świadczona czasowo: najpierw dla wierzyciela, następnie dla dłużnika. To rozwiązanie jest nie tylko niezgodne z ustawą o VAT, ale w praktyce oznacza również, że komornikom przybędzie bardzo dużo dodatkowej pracy administracyjnej związanej z wystawianiem faktur i ich korygowaniem. Takiego problemu nie ma zwykła firma – ona nie świadczy usługi najpierw jednemu klientowi a później całkiem innemu.
Zwróćmy też uwagę na inny aspekt, związany z przymusem „wyświadczenia usługi” dla nabywcy. Jeśli komornik świadczy usługi na rzecz dłużnika, to na czym te usługi mają polegać? Przyjmijmy, że komornik na podstawie tytułu egzekucyjnego eksmituje dłużnika z zajmowanego lokalu. Czy mamy przez to rozumieć, że wykonał dla niego usługę? Z perspektywy ustawy o VAT to ewidentny błąd – usługobiorcą jest przecież ten, kto korzysta z usługi. Trudno uznać, że skorzystał na tym ów dłużnik.

W jaki sposób powinny być rozliczane zaliczki pobierane na określone wydatki ponoszone przez komorników?

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Ministerstwo twierdzi, że zaliczka powinna być udokumentowana fakturą, tak jak każda inna otrzymana kwota. To błąd. Tego typu opłaty powinny pozostawać poza VAT. Po pierwsze, taka zaliczka ma co do zasady charakter zwrotny. Komornik pobiera ją niejako jako zabezpieczenie na poczet ponoszonych określonych wydatków, aby sam nie musiał ponosić kosztów postępowania, gdyby okazało się, że tych kwot nie zwróci dłużnik. W systemie VAT obowiązuje zasada, zgodnie z którą płatności takie jak kaucja czy wadium (czyli mające zasadniczo charakter zwrotny albo zabezpieczający) nie mogą podlegać VAT, a przynajmniej nie mogą podlegać VAT dopóki nie staną się ostateczne. Po drugie, nawet jeśliby uznać, że co do zasady kwoty takich zaliczek podlegałyby obowiązkowi podatkowemu, to przepisy ustawy o VAT wskazują wprost, że niektóre kwoty zwracane podatnikowi (komornikowi) przez klienta nie mogą wchodzić do podstawy opodatkowania – reguluje to art. 29a ust. 7 pkt 1.

Ministerstwo uspokaja, że VAT nie będzie jednak taki straszny. Komornicy zyskają prawo do odliczenia. Nie będą mieli kas fiskalnych, a małe podmioty skorzystają ze zwolnienia.

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Tu także pojawia się cały szereg wątpliwości. Objęcie komorników VAT oznacza, że będą mieli prawo odliczyć VAT naliczony od zakupu np. materiałów biurowych, telefonów, komputerów, samochodów czy opłat za wynajęcie biura. Jednak w praktyce komornicy ponoszą najwięcej kosztów osobowych, które przecież nie podlegają VAT, więc nie dają prawa do odliczenia. Prawo do odliczenia da im korzyść pod warunkiem, że ich wynagrodzenie uznamy za kwotę netto.

Komornicy przy małych obrotach unikną VAT?

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Ze zwolnienia podmiotowego mogłyby skorzystać mniejsze kancelarie notarialne, w których wynagrodzenie komornika nie przekracza 150 tys. zł rocznie. Ministerstwo twierdzi, że takie rozwiązanie będzie miało do nich zastosowanie. Ja mam wątpliwości. Bardziej oczywista byłaby tu ogólna interpretacja wydana przez ministra finansów.
Podobnie w przypadku kas fiskalnych. Ministerstwo chce zwolnić komorników z obowiązku stosowania kas w przypadku świadczenia usług dla osób fizycznych, dla których nie wystawia się faktur, tylko paragony. Tymczasem projekt nowelizacji rozporządzenia w sprawie kas wcale nie jest taki oczywisty.

Zatem twierdzenie komorników o możliwym paraliżu egzekucji nie jest bezzasadne.

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Takie obawy nie dziwią. Zmiany można było przygotować w inny sposób, z poszanowaniem praw podatników. Jeśli wprowadzamy VAT dla nowej grupy, to wszystkie kwestie budzące wątpliwości należałoby uregulować w sposób jednoznaczny, by zminimalizować ryzyko sporów. Ministerstwo powinno pomyśleć nie tylko o komornikach, na których nałożyło dodatkowe zadania administracyjne, ale przede wszystkim o organach podatkowych, które będą musiały zweryfikować prawidłowość tych rozliczeń. Organy powinny skupić się na tropieniu wyłudzeń VAT, a nie na sprawdzaniu, czy komornik prawidłowo wystawił fakturę zaliczkową i tracić czas na kwestie nieistotne, a wynikłe wyłącznie z błędów interpretacyjnych ministerstwa. Warto też zwrócić uwagę na inny problem praktyczny, o którym w ogóle się nie mówi.

Jaki?

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Błędy popełnione przez komornika, w tym np. nieprawidłowe wystawienie faktury, oznaczają ryzyko wszczęcia w stosunku do niego postępowania karno skarbowego. Wówczas komornikowi grozi zawieszenie. Nie ma znaczenia, czy zarzuty się potwierdzą. Komornik do czasu ich wyjaśnienia nie będzie mógł wykonywać czynności komorniczych. Tymczasem wyjaśnienie takich spraw przed sądami trwa z reguły kilka lat.

Nowe regulacje zaczną obowiązywać już za kilka dni. Jakie przygotowania powinni podjąć sami komornicy?

ZDZISŁAW MODZELEWSKI

Muszą wdrożyć odpowiednie procedury i przygotować się na kwestie praktyczne, związane z codziennym administrowaniem podatkiem VAT. Do tego dochodzi konieczność rozstrzygnięcia na bieżąco – wskazanych wcześniej (nie wszystkich zresztą) – istotnych wątpliwości, związanych z jego rozliczaniem. Konieczne jest też przeszkolenie komorników, a także ich pracowników co do tego, które opłaty podlegają VAT a które nie, kiedy należy wystawić fakturę, a kiedy ewentualnie ją skorygować, i na kogo ją wystawić. Komornicy muszą w krótkim czasie uzupełnić wiedzę np. w zakresie transakcji wewnątrzwspólnotowych, np. w sytuacji gdy dłużnik przebywa za granicą, a także nauczyć się wielu nowych, dziwnych rozwiązań, na które inni podatnicy mieli więcej czasu i uczyli się tego stopniowo.

Rozmawiała Monika Pogroszewska