Nowe objaśnienia MF w sprawie klauzuli rzeczywistego właściciela – co zmienia się w WHT?

Ministerstwo Finansów w dniu 3 lipca 2025 roku wydało długo wyczekiwane objaśnienia podatkowe dotyczące stosowania tzw. klauzuli rzeczywistego właściciela (BO) w kontekście podatku u źródła (WHT).

Czym jest klauzula rzeczywistego właściciela?

Klauzula BO stanowi mechanizm zabezpieczający przed nadużywaniem preferencji podatkowych wynikających z umów o unikaniu podwójnego opodatkowania (UPO) oraz dyrektyw unijnych (PS i IR). Jej zastosowanie gwarantuje, że korzyści traktatowe otrzymuje podmiot, który rzeczywiście korzysta z należności a nie pośrednik. Objaśnienia przypominają, że pojęcie „rzeczywistego właściciela” nie ma charakteru czysto formalnego. To podejście ekonomiczne, a nie wyłącznie prawne, przesądza o statusie danego podmiotu.

Warunek rzeczywistego właściciela należy badać przy płatnościach takich jak:

• Dywidendy
• Odsetki
• Należności licencyjne

Nie obejmuje on natomiast płatności z tytułu usług niematerialnych (np. doradczych, reklamowych), które co do zasady stanowią zysk przedsiębiorstwa.

Trzy przesłanki definicji rzeczywistego właściciela

Jak wskazują przepisy ustawy o CIT oraz ustawy o PIT, aby podmiot mógł być uznany za rzeczywistego właściciela należności, musi spełniać łącznie trzy przesłanki:

1. Otrzymywać należność dla własnej korzyści, decydując samodzielnie o jej wykorzystaniu i ponosząc ryzyko ekonomiczne jej utraty.
2. Nie być pośrednikiem ani przedstawicielem zobowiązanym do dalszego przekazania środków.
3. Prowadzić rzeczywistą działalność gospodarczą w kraju swojej siedziby, adekwatną do otrzymywanej należności.

Każda z tych przesłanek musi być analizowana w kontekście konkretnej płatności. Jak podkreśla MF, samo formalne spełnienie warunków nie wystarczy, jeśli analiza ekonomiczna wskazuje na coś innego. Objaśnienia wskazują na wybrane przesłanki i okoliczności świadczące o braku posiadania substratu osobowego, przy czym wystąpienie pojedynczej z takich okoliczności nie skutkuje jednoznacznie brakiem statusu rzeczywistego właściciela. Co ważne, MF dopuszcza stosowanie dzielonego substratu majątkowo-osobowego tzn. możliwość korzystania z zasobów innych spółek z grupy, o ile spełnione są odpowiednie warunki.

Spółki holdingowe

MF zgodziło się, że poziom rozbudowania tego substratu wystarczający dla spełnienia przesłanki prowadzenia rzeczywistej działalności gospodarczej zależy od rodzaju prowadzonej działalności i rodzaju badanej należności. Oznacza to, że inne (niższe) wymogi co do zawartości tego substratu będą stawiane tzw. spółkom holdingowym niż spółkom operacyjnym.

Look-through approach – alternatywna furtka do preferencji

Ministerstwo Finansów oficjalnie potwierdza możliwość stosowania tzw. look-through approach (LTA). W praktyce oznacza to, że nawet jeśli bezpośredni odbiorca nie spełnia warunku BO, to preferencja podatkowa może zostać zastosowana względem innego podmiotu „za nim”, który rzeczywiście korzysta z należności. Objaśnienia przedstawiają szereg przykładów umożliwiających (lub nie) zastosowanie przedmiotowej koncepcji.

Standard należytej staranności – co musi zrobić płatnik?

Płatnicy, aby nie ponosić ryzyka podatkowego, muszą wykazać dochowanie należytej staranności – czyli udokumentować i uzasadnić, że podmiot, któremu dokonali płatności, rzeczywiście zasługuje na zastosowanie zwolnienia lub preferencyjnej stawki, przy czym wskazuje, że inny standard powinien zostać zachowany w przypadku podmiotów niepowiązanych, a inny w przypadku podmiotów powiązanych. MF zwraca uwagę, że oświadczenia odbiorcy to za mało, jeśli fakty przeczą ich treści. Kluczowe są dokumenty księgowe, analiza działalności operacyjnej i struktury transakcji.

Objaśnienia z 3 lipca 2025 r. wyjaśniają kilka zasadniczych kwestii, dotąd będących źródłem sporu z organami podatkowymi na tle stosowania definicji BO, w tym w szczególności akceptują możliwość stosowania koncepcji LTA (na określonych zasadach) oraz współdzielonego substratu majątkowego. Choć MF wyraził pogląd, że w jego ocenie instytucja BO nie jest klauzulą stricte antyabuzywną w rodzaju klauzuli GAAR czy tzw. małej klauzuli zawartej w art. 22c ustawy o CIT, w praktyce podtrzymał pogląd, że instytucja ta znajduje zastosowanie również przy wypłatach dywidend (wbrew literalnej wykładni przepisów podatkowych oraz orzecznictwa NSA).

Dla wielu grup kapitałowych wydanie Objaśnień oznacza potrzebę kompleksowego przeglądu struktur właścicielskich i przepływów finansowych. Objaśnienia to jednak również szansa na zmianę poglądu organów na niektóre aspekty w trakcie trwających kontroli podatkowych czy postępowań w zakresie wniosków o wydanie opinii o stosowaniu preferencji bądź zwrotów WHT.