Precedensowy wyrok NSA w sprawie autokontroli

KOMENTARZ do motywów ustnych orzeczenia NSA w sprawie II FSK 1291/16 z dn. 9 sierpnia 2016 r. | Andrzej Próchnicki, doradca podatkowy, wspólnik praktyki podatkowej GWW

W ubiegłym roku, wakacje przyniosły duże zmiany w postępowaniu sądowoadministracyjnym: 15 sierpnia 2015 r. weszła w życie ustawa z 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (ppsa). Obecne lato przynosi kolejny przełom – precedensowe rozstrzygnięcie NSA z zastosowaniem wprowadzonego ww. nowelą trybu autokontroli (art. 179a ppsa).

To dobra wiadomość dla osób skarżących autokontrole skarg kasacyjnych przez WSA. W praktyce rozstrzygnięcie NSA oznacza, że nawet jeżeli sąd pierwszej instancji dostrzeże konieczność uchylenia własnego wyroku w trybie autokontroli, to przede wszystkim powinien dokonać pełnego merytorycznego rozpoznania sprawy, w tym uwzględnić swój własny wyrok dotyczący tej sprawy, lecz nie objęty autokontrolą. Autokontrola nie oznacza bowiem ignorowania własnych orzeczeń.

Rozstrzygnięcie NSA może jednak rodzić praktyczne wątpliwości dot. zastosowania instytucji autokontroli, gdyż może sprawiać wrażenie, iż zasadność zastosowania autokontroli pozostaje poza kontrolą kasacyjną.

W zakresie podatkowym (merytorycznym): NSA bez względu na rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji uchylił wyrok autokontrolny w całym pozostałym zakresie, kluczowym dla pociągnięcia osoby trzeciej do odpowiedzialności za zaległości podatkowe osoby prawnej. NSA podkreślił, że sąd pierwszej instancji dokonując autokontroli powinien był uwzględnić ocenę prawną przedstawioną w prawomocnym rozstrzygnięciu tegoż samego sądu, ponieważ tylko w takim wypadku zapewniona zostanie spójność rozstrzygnięć sądowych, a ponadto zakwestionował czynności dowodowe organu podatkowe.

CO BYŁO WYZWANIEM?

1. Charakter postępowania autokontrolnego: NSA musiał odpowiedzieć sobie na pytanie, czy jest ono kontynuacją postępowania prowadzonego przed sądem pierwszej instancji, postępowaniem odwoławczym, czy też łączy cechy obu.

2. Merytoryczna istota sporu: należało ocenić, czy można pociągnąć osoby trzecie do odpowiedzialności za zaległości podatkowe osoby prawnej w sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji – w prawomocnym wyroku – orzekł, że decyzja wymiarowa wydana dla tej osoby prawnej jest nieprawidłowa.

Zdaniem NSA, wyrok autokontrolny WSA konsumuje wcześniejszy wyrok tego Sądu, co uniemożliwia powrót do stanu sprzed wydania orzeczenia autokontrolnego.

BACKGROUND
W przedmiotowej sprawie były członek zarządu osoby prawnej został pociągnięty do odpowiedzialności jako osoba trzecia za zaległości podatkowe, mające swoje źródło w decyzji wymiarowej wydanej dla tej osoby prawnej. Jednakże później ta decyzja została wyeliminowana przez WSA w Warszawie prawomocnym wyrokiem zawierającym ocenę prawną wskazującą na potrzebę wyjaśnienia szeregu kwestii. Kwestie te pozostały niewyjaśnione wskutek zakończenia postępowania upadłościowego Spółki i wykreślenia jej z KRS. Co ważne – powodem wszczęcia tego postępowania była decyzja wymiarowa, utrzymana następnie decyzją ostateczną, którą skasował WSA. Pomimo tego, ten sam Sąd świadomie pominął swój własny wyrok wydany wobec Spółki, kiedy przyszło do wyrokowania w sprawie odpowiedzialności podatkowej członka zarządu tej Spółki.

O wyroku tym napisał Dziennik Gazeta Prawna w artykule pt. „Autokontrola w NSA: Sędziowie częściej zmieniają stanowisko”. Artykuł ukazał się na łamach DGP z dnia 22 sierpnia 2016 r., link.