Dość samowoli fiskusa przy wstrzymywaniu przedawnienia

W dniu 24 maja 2021 r. Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę (sygn. I FPS 1/21) o następującej treści:

„W świetle art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U z 2017 r., poz. 2188 ze zm.) oraz art. 1 – 3 i art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2019 r., poz. 2325 ze zm.) ocena przesłanek zastosowania przez organy podatkowe przy wydawaniu decyzji podatkowej art. 70 § 6 pkt 1 w zw. z art. 70c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r., poz. 1325 ze zm.) mieści się w granicach sprawy sądowej kontroli legalności tej decyzji".

W motywach ustnych uzasadnienia NSA potwierdził, że organy wydające decyzję podatkową są zobowiązane wyjaśnić, że wszczęte postępowanie karne skarbowe zawieszające bieg terminu przedawnienia nie zostało wszczęte w sposób instrumentalny, tj. nie zostało wszczęte tylko i wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Kontrola decyzji podatkowej w tym zakresie stanowi zatem obowiązek sądu administracyjnego. NSA wskazał także na przykładowe okoliczności, które sąd administracyjny powinien wziąć pod uwagę badając cel wszczęcia postępowania karnego skarbowego, takie jak: zbliżający się termin przedawnienia zobowiązania, etap, na jakim znajdowało się postępowanie podatkowe w momencie wszczęcia postępowania karnego skarbowego, brak aktywności organów w toku tego postępowania.

Uchwała ta oznacza, że, sądy administracyjne zobowiązane są do kontroli, czy wszczęcie postępowania karnego skarbowego, na które powołuje się organ wydając decyzję podatkową po upływie ustawowego terminu przedawnienia, nie miało wyłącznie pozorowanego, instrumentalnego charakteru. Jeżeli w toku takiej analizy okaże się, że postępowanie to miało instrumentalny charakter, to wówczas jego wszczęcie nie wywołało skutku, o którym mowa w art. 70 § 6 pkt 1 Op. W konsekwencji nie doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, a decyzja podatkowa wydana została w stosunku do przedawnionego zobowiązania podatkowego przez co narusza prawo i winna być uchylona.

Jakkolwiek wydana uchwała ma przełomowe znaczenie z punktu widzenia ochrony interesów podatników, to jednak każdy przypadek wszczęcia postępowania karnego skarbowego i jego skuteczności w zakresie zawieszenia biegu terminu przedawnienia wymaga indywidualnej analizy. GWW posiada w tym obszarze unikalną wiedzę. Od 10 lat badamy zjawisko instrumentalnego wszczynania postępowań karnych skarbowych. Wyniki naszych badań przekonały NSA, że instrumentalne wszczynanie postępowań karnych skarbowych jest przykładem systemowego nadużycia prawa przez organy administracji skarbowej, co miało niebagatelne znaczenie dla podjęcia rzeczonej uchwały.

Raport przygotowany przez GWW jest dostępny pod linkiem: https://gww.pl/media/publications/pdfs/Raport-instrumentalne-wszczynanie-postepowan-karnych-skarbowych-gww-2019-12-12.pdf