To „split” or not to „split”? – czyli wątpliwości w zakresie obowiązków w ramach obowiązkowego stosowania metody podzielonej płatności – ciąg dalszy.

Mechanizm podzielonej płatności polega na automatycznym oddzieleniu z kwoty przekazywanej za pośrednictwem rachunku bankowego kwoty odpowiadającej wysokości podatku VAT, która trafia na niezależny – dedykowany w tym celu rachunek bankowy kontrahenta. Od 1 listopada 2019 r. obowiązuje w Polsce nowa, zmieniona formuła stosowania tego mechanizmu w ramach rozliczeń pomiędzy podatnikami VAT. Zmiana dotyczy wprowadzenia obowiązku stosowania tej metody w określonych ustawowo przypadkach. Zgodnie z art. 108a ust. 1a ustawy o VAT przy dokonywaniu płatności za nabyte towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy, udokumentowane fakturą, w której kwota należności ogółem stanowi kwotę przekraczającą 15 tys. zł, podatnicy są obowiązani zastosować mechanizm podzielonej płatności.

Ustawodawca poza określeniem warunków stosowania MPP przewidział także pewne wyłączenia z powyższego obowiązku. Jednym z nich jest wyłączenie zawarte w art 108a ust. 1d ustawy o VAT, zgodnie z którym w przypadku dokonania potrącenia, o którym mowa w art. 498 Kodeksu cywilnego, przepisów dotyczących obowiązkowego mechanizmu  nie stosuje się w zakresie, w jakim kwoty należności są potrącane. Oznacza to, że do wysokości kwoty podlegającej wzajemnemu potrąceniu nie zachodzi konieczność dokonania przelewu na rachunek kontrahenta z zastosowaniem mechanizmu. Jedynie powstała w wyniku potrącenia nadwyżka objęta zostanie przepisami art. 108a. Zatem powstała w wyniku potrącenia kwota powinna zostać uregulowana z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności, a określenie wartość netto i kwotę podatku VAT powinno nastąpić proporcjonalnie w ramach tej kwoty.

Czym jest tzw. „potrącenie kodeksowe”?

W dokonanym przez ustawodawcę odesłaniu do art. 498 §1 kodeks cywilnego stanowi, że gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. W efekcie potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Stosownie do treści art. 499 kodeksu cywilnego potrącenie następuje w drodze złożonego drugiej stronie oświadczenia. Ma ono moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Co z potrąceniami umownymi?

Jak wynika z powyższego ustawodawca dokonując wyłączenia uwzględnił tylko jeden rodzaj potrącenia, tj. ten który wynika z przytoczonego powyżej przepisu kodeksu cywilnego. Wyłączenie nie obejmuje zatem chociażby tzw. kompensat, czyli potrąceń umownych, w tym wielostronnych, które stosowane są w ramach znanych powszechnie rozliczeń typu netting. Ta forma rozliczeń między dwoma lub więcej podmiotami gospodarczymi, polega na możliwości swobodnego ustalenia momentu na który dokonuje się określenia kwoty wzajemnych należności i zobowiązań, a następnie dochodzi do rozliczenia jedynie powstałego  salda. W odróżnieniu od potrąceń kodeksowych, potrącenia umowne realizowane są na warunkach i w czasie ustalonym przez strony zobowiązania, z uwzględnieniem zasady swobody umów wynikającej z art. 353¹ kodeksu cywilnego. Tego typu transakcje kompensacyjne wykorzystywane są głównie w ramach istniejących grup kapitałowych. Z literalnego brzmienia przepisu art. 108a ust. 1d ustawy o VAT wynika, że dokonanie potrącenia innego niż w oparciu o art. 498 kodeksu cywilnego, nie będzie wyłączało obowiązku stosowania mechanizmu podzielonej płatności.

Czy taki był zamiar ustawodawcy? Jak zatem technicznie zrealizować obowiązkowy mechanizm podzielonej płatności w odniesieniu do potrąceń umownych, skoro nie dochodzi do faktycznego przekazania środków w pełnej wysokości zobowiązania, a jedynie wpłata powstałej u jednej ze stron nadwyżki? Obecnie, w takiej sytuacji można dokonywać kompensat umownych, jedynie do kwot stanowiących wartość netto. Kwota VAT, jeśli istnieje obowiązek jej uiszczenia z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności, musi być zapłacona z rachunku VAT. Odrębną kwestią jest, czy przepisy w tym zakresie nie wykraczają poza upoważnienie przyznane Polsce na mocy Decyzji Wykonawczej Rady (UE) 2019/310 z dnia 18 lutego 2019 r. w sprawie upoważnienia Polski do wprowadzenia szczególnego środka stanowiącego odstępstwo od art. 226 dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej.